نوشابه ورزشی یا نوشابه انرژی‌زا ؟

دکتر هاله دادگستر، متخصص پزشکی ورزشی

در سراسر دنیا نوشابه‌هایی تولید می‌شوند که به «نوشابه‌های ورزشی» معروف‌اند. این نوشابه‌ها با نوشابه‌های انرژی‌زایی که در سوپرمارکت‌ها به فروش می‌رسد، کاملا تفاوت دارند.

نوشابه‌های ورزشی نه‌تنها انرژی تولید می‌کنند، بلکه در طول تمرین جبران‌کننده کاهش مایعات بدن ورزشکار و در پایان ورزش جایگزین مناسب مایعات از دست رفته‌اند. نوشابه‌های ورزشی به دو شکل مایع یا پودر عرضه می‌شوند.

انرژی این نوشابه‌ها کم‌ اما میزان آب آنها بالاست. نوشابه‌های ورزشی برخلاف نوشیدنی‌های انرژی‌زای معمولی فقط 8-5 درصد کربوهیدرات دارند و میزان سدیم و پتاسیم آنها بالاست. نوع دیگری از نوشابه‌های ورزشی (اسپرت بار) نیز داریم که در واقع نوشیدنی‌ای بین نوشیدنی‌های ساده ورزشی و نوع غذایی آن است.

این نوشابه‌ها هم انرژی فرد را حفظ می‌کنند و هم نوعی غذای سفر محسوب می‌شوند و 50-40 درصد آنها را کربوهیدرات‌ها تشکیل می‌دهد و مابقی پروتئین و ویتامین است. بیشتر نوشابه‌های ورزشی حاوی مقداری قند، موادمعدنی و ویتامین هستند و رایج‌ترین نوعی که در سراسر دنیا مصرف می‌شود، نوع اولی است که معرفی شد.

یادتان باشد نوشابه‌های ورزشی در کشور ما به سختی یافت می‌شوند و فقط در دسترس ورزشکاران حرفه‌ای در باشگاه‌ها قرار می‌گیرند. سایر نوشیدنی‌هایی که به‌عنوان نوشابه ورزشی انرژی‌زا در سوپرمارکت‌ها به فروش می‌رسند، به‌هیچ‌وجه نوشابه ورزشی و موردتایید نیستند.

نوشیدنی های انرژی زا در مقابل نوشیدنی های ورزشی

الکترولیت و املاح مورد نیاز را که در نتیجه تعریق از بدن دفع شده را جبران نمی نمایند.

غلظت بالاتر کربوهیدرات را فراهم می آورند و در نتیجه دیرتر از دستگاه گوارش جذب می شوند و ممکن است عوارض گوارشی ایجاد نمایند.

کافئین موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا مدر یا ادرار آور می باشد و دهیدراتاسیون را تشدید می نمایند.

مواد محرک موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا فشار خون و ضربان قلب را افزایش می دهند، در نتیجه مصرف آنها در حین انجام فعالیت های ورزشی شدید و سنگین که فشار خون و ضربان قلب ورزشکار افزایش می یابد، خطرناک بوده و ممکن است باعث بروز عوارض قلبی- عروقی از جمله انواع بی نظمی در ضربان قلب، ایست ناگهانی قلبی و سکته های قلبی و مغزی گردد.

کافئین و سایر مواد محرک موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا مى‌توانند باعث از دست رفتن هماهنگى عضلانى شوند و توانایى بدن را در حفظ یک درجه حرارت معین دچار اختلال کنند.

درصد بالای انواع کربوهیدراتها و قندهای موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا  برای سلامت دهان و لثه ها مضر بوده و در صورت عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می تواند به فساد دندانها منتهی گردد.

مواد محرک موجود در ترکیب نوشیدنی های انرژی زا، باعث تحریک پذیری، بی خوابی و بروز اضطراب در ورزشکاران به ویژه در هنگام شرکت در رقابت های ورزشی گردد.

مصرف بیش از حد و طولانی مدت نوشابه های انرژی زا می تواند نوعی عادت پذیری در افراد ایجاد کند و به وابستگی روانی برای مصرف بیشتر این نوشیدنی ها منتهی گردد.

تولید کنندگان نوشابه های انرژی زا در ترکیب محصولات خود از ترکیباتی استفاده می نمایند  که روی بطری قید نمی شود و همین مسئله عدم قید ترکیبات، ممکن است به نوعی برای ورزشکاران حرفه ای خطر آفرین باشد.

احتمال آلودگی به مواد ممنوعه خصوصأ ترکیبات محرک و در نتیجه مثبت شدن نتیجه آزمایش دوپینگ ورزشکاران حرفه ای در نتیجه مصرف نوشیدنی های انرژی زا در حین مسابقات وجود دارد.

 

نوشابه انرژی‌زا، واقعا انرژی‌زاست؟

درباره نوشیدنی‌های انرژی‌زا چنان تبلیغ می‌شود که انگار می‌توانند قدرت بدنی را چند برابر، خستگی روزانه را رفع و فرد را به یک انسان فعال و موفق تبدیل کنند. بسیاری از نوجوان‌ها و جوان‌های کشورمان هم که مصرف‌کنندگان اصلی این نوشیدنی‌ها هستند

فریب این شعارهای دروغین را می‌خورند اما برخلاف آنچه تبلیغ می‌شود، ترکیب نوشیدنی‌های انرژی‌زا نه تنها برای سلامت و قوای بدنی مفید نیستند، بلکه می‌توانند به دلیل قند بالایی که دارند، باعث افزایش وزن و چاقی شوند و به تدریج عامل ضعف و بیماری باشند

در گفت‌وگو با دکتر سیدعلی کشاورز، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و مدیر گروه تغذیه و بیوشیمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، این موضوع را بیشتر بررسی کرده‌ایم.
 

این روزها تبلیغات بسیاری درباره نوشیدنی‌های انرژی‌زا انجام می‌شود و قفسه سوپرمارکت‌ها پر است از قوطی‌های رنگارنگ آنها. آیا این نوشیدنی‌ها همان نوشیدنی‌های ورزشی هستند که قوای بدنی را افزایش می‌دهند؟
 

نه، نوعی نوشیدنی تجاری و نوعی نوشیدنی‌ استاندارد ورزشی وجود دارد که متاسفانه در کشور نوع دوم را اصلا نداریم. نوشیدنی‌هایی که به عنوان نوشیدنی انرژی‌زا یا ورزشی عرضه می‌شوند؛ عمدتا نوشیدنی‌های تجاری هستند که نه تنها برای ورزشکاران حرفه‌ای بلکه برای افراد عادی هم مناسب نیستند.

چرا؟ چه تفاوتی میان این دو وجود دارد؟

مقدار قند نوشیدنی‌های تجاری بالاست. قند نوشیدنی‌های ورزشی بین 7-5 درصد و قند نوشیدنی‌های تجاری بالای 10 درصد است و مصرف آنها به‌خصوص قبل از تمرین یا مسابقه برای ورزشکار اصلا مفید نیست.
 

غیر از قند، چه موادی در این نوشیدنی‌ها وجود دارد که آنها را اصطلاحا انرژی‌زا کرده است؟

همان‌‌طور که وقتی خسته‌ایم چای و قهوه‌ می‌نوشیم و خستگی‌مان برطرف می‌شود، نوشیدنی‌های انرژی‌زا هم خستگی را برطرف می‌کنند. نوشیدنی‌های انرژی‌زا، همان نوشیدنی‌های قندی هستند که به آنها کافئین اضافه شده تا به فرد حس سرحالی و نشاط بدهند.

در برخی از آنها نیز ویتامین‌های گروه B و C وجود دارد. وقتی خسته هستیم، یک نوشیدنی‌ قندی حاوی ویتامین‌های B و C تا حدی خستگی‌مان را برطرف می‌کند و اگر کافئین داشته باشد، به ما احساس نشاط می‌دهد.

پس اگر کسی در طول روز احساس خستگی ‌کند، می‌تواند برای رفع خستگی از این نوشیدنی‌ها بنوشد؟

نه، این کار را توصیه نمی‌کنم.

مگر این نوشیدنی‌ها زیان‌ دارند؟

بله. این نوشیدنی‌ها قند بالایی دارند و اگر مکرر مصرف شوند، نه تنها چاق‌کننده‌اند بلکه می‌توانند چربی‌های خون، به‌خصوص تری‌گلیسیرید را بالا ببرند. همانطور که می‌دانید چاقی، مادر بسیاری از بیماری‌هاست و فردی که با مصرف بی‌رویه این نوشیدنی‌ها چاق شود، باید منتظر بروز سایر مشکلات از جمله ناراحتی‌های قلبی‌-عروقی هم باشد.
 

آیا این موضوع حقیقت دارد که نوشابه‌های انرژی‌زا در رفع افسردگی موثرند؟

نوشیدنی‌های حاوی ویتامین‌های گروه B، تا حدی در بهبود روحیه موثرند اما اگر فردی شربت
 

B کمپلکس بخورد هم همین تاثیر را می‌بیند پس چه دلیلی دارد نوشابه‌های تجاری مصرف کند؟

آیا ضرر این نوشابه‌ها برای دختر خانم‌ها بیش از پسرهاست؟

نه، تفاوتی ندارد.
 

چه کسانی و در چه حد، مجاز به مصرف این نوشیدنی‌ها هستند؟

مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا برای ورزشکاران، آن هم بعد از تمرین و مسابقه برای جایگزینی ذخایر انرژی و قند بدن اشکالی ندارد اما کسی‌ که ورزش نمی‌کند یا اضافه وزن دارد و چاق است، نباید این نوشیدنی‌ها را مصرف کند.

اگر فردی گاهی این نوشیدنی‌ها را بنوشد (2-1 بار در هفته) به‌خصوص زمانی که در طول روز بیرون بوده، دوندگی داشته و خسته است یا عطش زیادی دارد، اشکالی ندارد اما مصرف هر روزه آن مخصوصا اگر چند بار در روز باشد، فاجعه‌بار است.
 

نوجوان‌ها و جوان‌هایی که در باشگاه‌های ورزشی تمرین می‌کنند، از مصرف‌کننده‌های عمده این نوشیدنی‌ها هستند.
 

به نظر شما کسانی که برنامه ورزشی مرتبی دارند، بهتر است چه نوشیدنی‌ای را جایگزین نوشابه‌های تجاری کنند؟

مکمل‌های کربوهیدراتی. این مکمل‌ها حاوی مواد قندی-نشاسته‌ای هستند که مخصوص ورزشکاران تهیه شده‌اند. حل 2/1پیمانه از این مکمل‌ها در یک لیتر آب، نوشیدنی‌ای با 6-5 درصد قند می‌دهد که در واقع نوعی نوشیدنی ورزشی استاندارد است.

البته این نوشیدنی‌ها هم فاقد الکترولیت و از استانداردهای خارجی دور هستند بنابراین چندان ایده‌آل نیستند اما به هر حال از نوشابه‌های انرژی‌زای تجاری بهترند.
 

به‌نظر شما چه کسانی نباید اصلا نوشابه‌های انرژی‌زای تجاری بنوشند؟

افراد مبتلا به دیابت، مبتلایان به تری‌گلیسیرید خون بالا، افراد دچار اضافه‌وزن و چاقی و به‌طور کلی هر کسی که محدودیت وزن دارد یعنی به زانودرد دچار است یا خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی در او بالاست و لازم است مراقب افزایش وزن خود باشد.
 

پی‌نوشت‌ها: هفته نامه سلامت